Ілияс Құлымбаев деменцияның пайда болуы мен күтім жасау жолдарын айтты

Соңғы кезде Маңғыстау облысында тұрғындардың деменция диагнозымен тіркелуі жиілеп барады, — деп хабарлайды Маңғыстау облыстық көпбейінді ауруханасының баспасөз қызметі.

«Аурудың белгілері әртүрлі. Дегенмен алғашқы жалпы белгілері бар. Бұған көп жағдайда науқастың өзі де, туыстары да аса мән бермейді. Мәселен, кенеттен көңіл-күйі, кейін бірте-бірте мінез-құлқы өзгереді. Осы белгілерді уақытында тану маңызды», – дейді Маңғыстау облыстық көпбейінді ауруханасының неврологиялық инсульт орталығының бөлім меңгерушісі, дәрігер-невропатолог, жоғары санатты дәрігер Құлымбаев Ілияс Тұрғанбайұлы.

Деменция дегеніміз не?

Деменция – мидың зақымдануы нәтижесінде пайда болады. Ақыл-ойдың жоғалуы. Көбінесе бұл Альцгеймер ауруы, алкоголизм, нашақорлық, бас миының жарақаты және т.б. нәтижесінде дамиды. Аурудың салдарынан интеллектуалдық қабілеттері бұзылады, қасиеттері мен дағдылары төмендейді, білімі жоғалады және т.б. Жүре пайда болған деменция қайтымсыз. Деменцияның болжамы негізгі аурудың ағымына байланысты. Егер деменцияның себебі мидың жарақаты немесе гематомасы болса, онда негізгі мәселе жойылған кезде жоғалған функцияларды қалпына келтіруге болады. Ал прогрессивті аурулармен процестің шиеленіскені жағдайды қиындата түседі.

«Деменцияға әкелуі мүмкін себепті уақытында анықтап, емдеуді бастау, сол арқылы жалғасып жатқан патологиялық процесті тоқтату өте маңызды. Осы ретте тұрғындар, ең алдымен, дәрігерге уақытылы көрінуі қажет. Деменциясы бар барлық науқасқа мидың КТ немесе МРТ өту ұсынылады. Миды, бас сүйекті және қоршаған тіндерді сканерлеу әртүрлі патологияларды диагностикалауға мүмкіндік береді», — дейді Ілияс Құлымбаев.

Деменция кезінде организмде қандай өзгерістер болады?

Деменцияның себебіне қарамастан, көбінесе мида қайтымсыз өзгерістер болады. Яғни, нейрондар өледі, жүйке байланыстары мен ми жұмысы төмендейді. Мида патологиялық ақуыз – альфа-синуклеин жинақталуы мүмкін. Бұл ми тіндерінің атрофиясына әкеледі. Қан тамырларының бұзылуы мидың оттегі мен қоректік заттардың жетіспеушілігін тудырады. Нәтижесінде нейрондар өле бастайды. Уытты зақымданулар (алкоголь, есірткі) да нейрондардың өліміне және деменцияның басталуына себеп болады.

Аурудың себептері мен қауіп факторлары

• созылмалы менингит;
• вирустық энцефалит;
• бас миының жарақаты;
• қан тамырларының патологиялық өзгерістері;
• соққылар;
• жиі склероз;
• Альцгеймер ауруы;
• Паркинсон ауруы;
• Нейро-СПИД;
• артериялық гипертензия;
• айқын интоксикациямен жүретін жедел және созылмалы аурулар – сіреспе, безгек, мерез, туберкулез және т.б.;
• бас миының ісіктері;
• атеросклероз;
• семіздік;
• Қант диабеті;
• тұқым қуалайтын бейімділік;
• Күнделікті интеллектуалдық жұмыстың болмауы.

«Егер деменция диагнозына күдік болса, онда невропатолог пен психиатрға хабарласуы керек. Дәрігерлерге бару үшін арнайы алдын ала дайындықтың қажеті жоқ. Жақында болған барлық белгіні, олардың пайда болу жиілігін, қанша уақыт бұрын басталғанын қағазға жазып алу жеткілікті», — дейді Ілияс Құлымбаев.

Симптомдары

Ауру қалай көрінеді:

• тез шаршау;
• интеллектінің төмендеуі;
• есте сақтау қабілетінің төмендеуі;
• жоспарларды, логикалық тізбектерді құрудың қиындығы;
• кеңістікте бағдардың бұзылуы;
• санасыздық;
• жалқаулық;
• ұйқысыздық;
• сөйлеуді бұзу;
• мүмкін галлюцинациялар. «Когнитивті бұзылыстары бар адамдар көбінесе контрастты заттардан көлеңкені көреді. Олар үшін мұның барлығы «қара тесіктерге» айналады. Құлап кетуден қорқып, мұндай жерлерден аулақ болады. Деменция жарыққа жоғары сезімталдықты дамытады», — деді Ілияс Құлымбаев.

Деменциясы бар адаммен қалай күресуге болады?

Деменция адамды танымастай өзгертеді. Мұндай жағдайда жақындары науқаспен қайта тұруды үйренуі керек. Деменцияның ерте белгілеріне мыналар жатады:

• қазіргі оқиғаларды немесе жақында өткен сәттерді есте сақтамайды. Адам бүгін тамақтанғанын есіне түсірмейді, көрші бөлмедегі үтікті немесе пешті қосқанын ұмытады. Жүйке жүйесі жаңа фактілерді есте сақтаудан бас тартады, бірақ адам алыстағы ақпаратты өте жақсы есте сақтайды;
• мінезі өзгереді. Ашкөздік, адамдарға сенімсіздік, күдікпен қарауы күшейеді, айыптайды, ұрлық жасайды. Қарт адам тамақты, ақшаны ауыстырып, оны ұмытып кетеді де, туыстарын ұрлықшы ретінде кінәлайды;
• балалық, қыңырлық, көңіл-күйдің минут сайын өзгеруі — адам себепсіз жылайды, ал бір минуттан кейін қайта күледі;
• немқұрайлық, ұқыпсыздық, сыртқы түріне және жеке бас гигиенасына немқұрайлы қарау;
• әдеттен тыс мінез-құлық белгілері: өзімшілдік, жиіркеніштілік, құмарлық, қорқыныш, ашуланшақтық, қыңырлық.

«Аурудың кеш сатысында адам өткен оқиғаларға «көшіп», естеліктермен өмір сүре бастайды. Ол өзін жас санайды, айнадағы көріністі танымайды, есейген балаларды мектепке жібереді, тіпті ата-анасына апарады. Ақыл-есі кем адам ешкімді ренжітіп, ашуланғысы келмейді. Оның осы мінез-құлқын аурудың көрінісі ретінде түсіну қажет. Мұндай диагноз жақын адамдары үшін маңызды сынақ. Олар көп жағдайда белсенді және дана туыстарымен не болып жатқанын бірден түсінбейді. Бұл ауру адамның әлеуметтік белсенділігін шектейді», — дейді Ілияс Құлымбаев.

Қарым-қатынаста ұстанатын негізгі ережелер

Қарым-қатынаста ұстанатын негізгі ережелер:

• Дауысыңызды күрт өзгертпей, жай сөйлеуге тырысыңыз. Қартайған деменциямен ауыратын адам интонацияға өте сезімтал, өйткені ол көптеген сөздің мағынкасын есіне түсірмейді. Дауыстың кез келген жоғарылауы жылауына және истерияны тудыруы мүмкін.
• Қарым-қатынаста белсенді болыңыз. Ауру асқынған сайын сырқат туысқанның әңгіме бастауы қиынға соғады. Ол сіздің атыңызды ұмытуы немесе әңгімені қалай бастау керектігін білмеуі мүмкін.
• Қарапайым сұрақтар қойыңыз. Туысқаныңызға көмектесіңіз, яғни, «иә, білмеймін, жоқ» деп жауап бере алатындай сұрақтарды алдын ала дайындаңыз. Ал ол сені түсінбесе ренжіме. Бұл пациенттің сізбен байланысын тоқтатуына әкеледі.
• Оған жақын тақырыптарда сөйлесіңіз. Оны тыныштандыру үшін өткен, жастық шағы туралы сұрақ қоюды бастаңыз. Ол сол кезді қазіргіден жақсырақ есіне алады. Соңғы тәжірибелері туралы сұрақ қоймаңыз. Оларға бәрібір жауап ала алмайсыз

Деменциясы бар туыстарыңызбен жасауға болатын әрекеттер мен жаттығулар

1. Пациентті жасай алатын әрекеттерге тарту маңызды. Мысалы, бұршақты (екі түсті — қызыл және ақ) сұрыптауды, жұмыртқаны қантпен ұрып-соғуды, қасықтар мен шанышқыларды орналастыруды, шаңды сүртуді немесе қораптағы шегелердің санын санауды сұрауға болады. Сізге бұл қажет болмауы мүмкін немесе бәрін өзіңіз тез жасай аласыз. Бірақ бұл адамға өзін-өзі бағалау сезімін сақтауы үшін қажет.
2. Қарт адаммен жиі араласуға тырысыңыз, оны диалогқа тартыңыз, одан бірдеңе айтып беруін сұраңыз. Науқастың қарым-қатынастан тыс қалмауы өте маңызды.
3. Бірге фотосуреттерге қарап, сол жерде бейнеленген туыстарды көрсетіп, олар туралы бірдеңе айтуды сұраңыз. Бұл жадты, жағымды эмоцияларды, қауымдастық пен отбасылық байланыстарды күшейтуге көмектеседі.
4. Бірге сурет салуды ұсыныңыз. Аталған жаттығуды немересі ұсынғаны жақсы.
5. Лото, домино, қарапайым карта ойындарын бірге ойнауға болады (науқастың жеңуіне мүмкіндік берген жөн).
6. Есте сақтайтын жануарларды (жабайы және үй) атауды ұсыныңыз. Жетекші сұрақтарды қою арқылы көмектесе аласыз: «Қай жануар сүт береді?», «Тағы кім?». Жануарлардан кейін жеміс-жидек, мамандық, бөлмедегі заттар немесе белгілі бір әріптен басталатын адам есімдері жайлы сұрақ қойыңыз. Бұл жаттығу сөйлеуді жақсартуға ғана емес, есте сақтау мен ойлауға да бағытталған.
7. «Белгілі бір сөздің соңғы әрпі келесінің басы болғанда» ойынын ойнату. Қалаларды ойнаңыз. Осы әрекеттердің барлығы бірден бірнеше психикалық процестерді белсенді етуге көмектеседі. Науқастың белсенділігін қамтамасыз етеді. Қарым-қатынастың әлеуметтік жағдайын жақсартады.
8. Науқасқа дауыстап оқуды (науқасты қызықтыратын тақырыптар бойынша өлеңдер, шағын әңгімелер) сұрау немесе оған өзіңіз оқып беруге болады. Содан кейін оқығаныңызды талқылай аласыз.
9. Өзіңізге ұнайтын музыканы бірге тыңдау немесе айту (айтпақшы, есте сақтау жаттығулары бір уақытта жүргізіледі).
10. Жеңіл жаттығуларды, соның ішінде науқасқа қолжетімді жаттығуларды (басты абайлап бұру, қолды көтеру, қолды жұдырықпен түйістіру және ашу, иықтан сипау, отыратын қалыпта аяқты кезекпен көтеру және т.б.) бірге жасаған жөн. Егер бұл қиын болса, қарттардың физикалық жағдайын ескеріп, музыкаға сай жеңіл қозғалыстарды жасаңыз.

«Ақыл-есі кем адамға күтім жасау физикалық жағынан да, психикалық жағынан да өте қиын жұмыс. Сондықтан өзіңізге қамқорлық жасаңыз, жүкті таратып, эмоционалды күйіп кетудің алдын алуға тырысыңыз», — дейді Ілияс Құлымбаев.

---

Сайт материалдарын пайдалану кезінде мағынасын сақтай отырып, бастапқы дереккөз ретінде осы мақалаға сілтеме беруіңіз қажет.

Жалған ақпарат жарияланбауы үшін Маңғыстау облыстық ауруханасының баспасөз қызметіне хабарласуыңызды сұраймыз